Dlaczego Sowieci wkroczyli do Polski?

Wielu ludzi zadaje pytanie, dlaczego Sowieci wkroczyli do Polski podczas II wojny światowej. Aby zrozumieć motywy sowieckiego zaangażowania, konieczne jest spojrzenie na kontekst historyczny tamtej epoki. W tym artykule przyjrzymy się głównym powodom, które skłoniły Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) do podjęcia działań militarnych w stosunku do Polski.

Pakt Ribbentrop-Mołotow i jego skutki

W roku 1939, podpisując tajny pakt Ribbentrop-Mołotow, władze Związku Radzieckiego i III Rzeszy porozumiały się, co do podziału stref wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. Zawarte 23 sierpnia 1939 r. porozumienie oznaczało dla Polski poważne zagrożenie ze strony Kremla. Władze sowieckie pragnęły bowiem poszerzyć swoje wpływy o nowe, wcześniej należące do Rzeczypospolitej ziemie.

W wyniku tajnych ustaleń i układów nasz kraj stopniowo izolowano na arenie międzynarodowej, pozbawiając sojuszników. Groziło nam zatem realne niebezpieczeństwo wybuchu wojny na wschodzie, do której nie byliśmy przygotowani. Oznaczało to w praktyce ogromne ryzyko grabieży terytorialnych oraz represji wobec polskich obywateli. Pakt Ribbentrop-Mołotow zainicjował trudny i pełen wyrzeczeń rozdział w naszych dziejach państwowości.

Tak więc, zawarcie rozejmowego układu pomiędzy ZSRR a III Rzeszą miało niebywałe nasilenie dla losu naszego kraju. W kolejnych latach II wojny światowej okazało się, iż dla Polski oznaczał przede wszystkim swoisty układ pomiędzy wielkimi sąsiadami, dzielącymi od naszego państwa ogromne obszary.

Zgoda Stalina na podział sfer wpływów w Europie Wschodniej

Władze sowieckie zdawały sobie sprawę z coraz poważniejszego zagrożenia ze strony III Rzeszy. Trudno się zatem dziwić dążeniu Józefa Stalina do zapewnienia sobie przynajmniej częściowego bezpieczeństwa wschodnich rubieży Związku Radzieckiego. Pakt Ribbentrop-Mołotow miał wobec tego zapewnić Kremlowi działania o charakterze strategicznym, polegające na utrzymaniu buforowych stref bezpieczeństwa na styku granic sowieckich i niemieckich.

Dla Stalina liczyły się przede wszystkim kwestie kontroli i utrzymania wpływów politycznych na strategicznym dla ZSRR obszarze ówczesnej Europy Środkowo-Wschodniej. Ekspansywizm III Rzeszy stanowił zagrożenie, z którym Sowieci pragnęli i musieli się liczyć, zawierając pakt z Niemcami. Jego warunki pozwalały na utrzymanie zachowawczej, ostrożnej pozycji Kremla wobec zbrojnych apetytów nazistowskich Niemiec.

Celem ZSRR było przejęcie wschodnich ziem Rzeczypospolitej

Dla władz sowieckich kwestia przyszłego losu wschodnich ziem II Rzeczypospolitej miała drugorzędne znaczenie w porównaniu z pilniejszymi zagadnieniami związanymi ze stabilnością własnych granic oraz bezpieczeństwem wschodniej Europy. W istocie pakt Ribbentrop-Mołotowa nie wiązał ZSRR z konkretnymi zobowiązaniami dotyczącymi aneksji polskich obszarów. Jedynie ogólnie przyznawał terenowe zdobycze obu stronom Porozumienia.  

Kreml w swej polityce kierował się przede wszystkim realiami współczesności 1939 r. Nie chodziło o żadne przywracanie ma istniejących niegdyś granic imperium rosyjskiego. Stalin działał raczej pragmatycznie, stosownie do własnej interpretacji bieżących stosunków geopolitycznych i koniunktury międzynarodowej, nie zaś historycznych sentymentów do dawno minionych czasów.

Rosyjskie dążenie do ekspansji i podporządkowania sobie byłych ziem Imperium Rosyjskiego

Należy podkreślić, iż rewizjonistyczne tendencje władz sowieckich oraz pragnienie poszerzenia strefy wpływów Związku Radzieckiego w Europie miało szerszy kontekst aniżeli perspektywę aneksji wschodnich ziem II Rzeczypospolitej. Dla Stalina priorytetem była przede wszystkim konsolidacja pozycji ZSRR we wschodniej Europie, dzięki czemu Związek Radziecki mógł w przyszłości stać się mocarstwem o światowym znaczeniu. 

Scenariusz podziału Polski wynikał raczej z aktualnych wydarzeń politycznych oraz żądań III Rzeszy. Nie stanowił on natomiast sztywnego planu długofalowej strategii Kremla dotyczącej odbudowy zaborów czasów Imperium Rosyjskiego. W rzeczywistości raczej należało rozpatrywać nową koncepcję sowietyzacji Europy, opartą na komunistycznych ideach politycznych, a nie imperialnym wizjach historycznych.

Polska w strefie zainteresowania ZSRR po zawarciu paktu

Z pewnością zawarcie paktu Ribbentrop-Mołotow pozostawiło Polskę całkowicie poza znaczącym wpływem na kształt przyszłej sytuacji geopolitycznej. Nasz kraj znalazł się w radzieckiej strefie wpływów, co dawało Kremlrowi prawo do ingerowania w sprawy Polski, realizując własne cele polityczne. Dla władz ZSRR oznaczało to możliwość narzucania Polsce arbitralnych postanowień, w tym także dotyczących terytorium. 

Rosnąca presja ze strony radzieckiej skutkowała ostatecznie poważnymi konsekwencjami dla suwerenności naszego państwa. Jednostronne ustalenia podjęte przez Stalina i Hitlera zabrały Polsce prawo do samostanowienia o własnym losie. Zaszłości historyczne i rewizjonistyczne aspiracje Związku Radzieckiego uzyskały pretekst do działania w tak drastyczny sposób.

Obawy Stalina przed wzrostem siły Niemiec

Obawy Stalina przed agresywną i ekspansjonistyczną polityką hitlerowskich Niemiec rzeczywiście odegrały pewną rolę w decyzji ZSRR o wkroczeniu do Polski we wrześniu 1939 roku. Kreml pragnął zapewne zneutralizować III Rzeszę poprzez zajęcie jej zaplanowanej wcześniej strefy wpływów w Polsce. Jednak głównym celem pozostawało wywiązanie się ZSRR z warunków paktu Ribbentrop-Mołotow oraz poszerzenie kontroli nad wschodnimi ziemiami naszego kraju. 

Stalin widział w tym szansę na uzyskanie strategicznej przewagi wobec Niemiec poprzez utrzymanie kontroli nad terytorium II RP. Kreml dążył przede wszystkim do wzmocnienia własnej pozycji geopolitycznej w regionie, używając podboju polskich ziem jako narzędzia do rywalizacji z III Rzeszą.

Chęć rozszerzenia wpływów komunistycznych w Europie

Nie możemy zapominać, iż komunistyczny charakter Związku Radzieckiego dawał Stalinowi możliwość narzucenia okupowanym terenom własnej ideologii politycznej. Jednak zajęcie wschodnich ziem II Rzeczypospolitej w dużej mierze motywowane było raczej względami bezpieczeństwa i interesem narodowym ZSRR. Zamierzeniami Kremla przewodziły przede wszystkim kalkulacje wojskowe, polityczne i ekonomiczne, stanowiące sposób na zabezpieczenie interesów Związku Radzieckiego.

Oczywiście rozprzestrzenianie wpływów komunizmu mogło być jednym z pomniejszych celów władz sowieckich, jednak z pewnością nie stanowiło głównego motywu aneksji czy okupacji polskich ziem w 1939 roku. Stalin w pierwszej kolejności kierował się strategicznymi i militarnymi potrzebami ZSRR, a dopiero później racjami ideologicznymi.