Czy Polska mogła uniknąć II wojny światowej?

II wojna światowa była jednym z największych konfliktów w historii ludzkości, który spowodował ogromne cierpienie i straty. Polska, jako jedno z pierwszych państw zaatakowanych przez Niemcy w 1939 roku, odegrała istotną rolę w rozpoczęciu wojny. Jednak czy istniały jakiekolwiek możliwości, aby Polska uniknęła tej katastrofy? W tym artykule przyjrzymy się polityce zagranicznej Polski w latach 20. i 30. XX wieku oraz czynnikom, które przyczyniły się do wybuchu wojny.

Polityka zagraniczna Polski w latach 20. i 30. XX w.

Polska, po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, stanęła przed trudnym zadaniem umocnienia swojej pozycji na arenie międzynarodowej. Granice nowo powstałego państwa były przedmiotem sporów, toteż bezpieczeństwo granic stało się jednym z priorytetów polityki zagranicznej. Dyplomacja polska dążyła do doprowadzenia do stabilizacji granic oraz uregulowania sporów terytorialnych poprzez negocjacje i podpisanie traktatów pokojowych.

Nowonarodzone państwo dążyło również do zapewnienia sobie poszanowania ze strony silniejszych sąsiadów, a jednocześnie do zbudowania sieci sojuszy tworzących zabezpieczenie w razie zagrożenia polskiej niepodległości. Celem było potwierdzenie suwerenności na arenie międzynarodowej bez wchodzenia w stałe sojusze polityczne. Polityka “równowagi” miała na celu zapobieżenie izolacji Polski lub obciążenia jej zobowiązaniami wobec silniejszych sąsiadów.

Brak sojuszników

Jednym z problemów, z którym Polska borykała się po odzyskaniu niepodległości, był brak stabilnych sojuszy międzynarodowych. Polska była krajem nowo powstałym, położonym pomiędzy potężnymi sąsiadami, niestrudzenie dążącymi do własnych celów politycznych. Brakowało partnerów zainteresowanych polskimi interesami, gotowych przyjść Polsce z pomocą w wypadku zagrożenia ze strony sąsiadów.

Stosunki z Wielką Brytanią i Francją, teoretycznie najważniejszymi sojusznikami, okazały się niedostateczne. Obie potęgi nie przejawiały większego zaangażowania we współpracę z Polską, nastawione raczej na realizację własnych interesów niż zapewnienie Polsce stabilności i bezpieczeństwa. Z kolei próby budowy porozumienia ze Związkiem Sowieckim nie przyniosły pozytywnego rezultatu.

Brak trwałych sojuszy podczas międzywojnia wyraźnie osłabiał Polskę w jej staraniach o uniknięcie groźby agresji ze strony Niemiec czy ZSRR. Polska musiała polegać wyłącznie na swoich własnych zasobach i możliwościach w obliczu zagrożenia ze Wschodu i Zachodu.

Niemieckie roszczenia terytorialne

Agresywne nastroje w Niemczech wobec Polski były widoczne od początku. Już na etapie ustaleń traktatu wersalskiego Niemcy wyrażały niezadowolenie z utraty Górnego Śląska i Pomorza na rzecz Polski. Potem, po dojściu do władzy NSDAP, nastroje antypolskie stały się jeszcze ostrzejsze. 

Niemieckie żądania dotyczyły nie tylko Górnego Śląska, który Niemcy chciały odzyskać w całości, ale i Pomorza oraz tzw. polskiego korytarza, łączącego Polskę z morzem. Władze niemieckie zarzucały Polsce łamanie praw mniejszości niemieckiej i domagały się rewizji granicy na Pomorzu.

Roszczenia te nabierały na sile zwłaszcza w latach 30., gdy w Niemczech zaczęto otwarcie propagować ekspansjonistyczne idee. Polska była naznaczona przez nazistowską propagandę jako państwo zdobyczne, które pomimo utraty części terytorium nadal powinno podlegać hegemonii niemieckiej. 

Niemieckie roszczenia terytorialne nieustannie stanowiły zagrożenie dla integralności terytorialnej Polski i podważały jej pozycję jako pełnoprawnego, suwerennego państwa europejskiego.

Czy istniały możliwości uniknięcia wojny?

Mimo trudności Polska podejmowała działania mające na celu uniknięcie wojny. Próbowano zbliżenia zarówno z mocarstwami zachodnimi, jak i z ZSRR.

Postawa wielkich mocarstw wobec Polski

Mocarstwa zachodnie wykazywały wzglądem Polski powściągliwość i powściągliwość, które były efektem przede wszystkim innych priorytetów polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W ocenie rządów Wielkiej Brytanii i Francji sprawy Europy Środkowej oraz ewentualne zagrożenie ze strony Niemiec nie miały tak dużego znaczenia, jak  cele strategiczne w innych regionach. 

Polska dyplomacja przedstawiała wiele propozycji bliższej współpracy, lecz odpowiedź z Zachodu była zwykle powściągliwa i ograniczona. Liczne inicjatywy polskie spotykały się z przychylnością jedynie w słowach, zaś w gestach i czynach sojusz z Polską nie znajdował realnego przełożenia. Zachód nie był skłonny do poświęceń ani znaczącego wsparcia – jakiekolwiek polityczne deklaracje nie znajdowały odzwierciedlenia w działaniach.

Wynikało to z oceny, iż zagrożenie ze strony Niemiec nie jest wystarczającym powodem do rewidowania głównych celów strategicznych polityki zagranicznej Zachodu. Pragmatyczne interesy strategiczne liczyły się w ocenie mocarstw zachodnich więcej niż sojusz z małym krajem wschodniej Europy.

Próba zbliżenia z ZSRR

W poszukiwaniu sojuszy dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa, Polska podjęła próbę zbliżenia z ZSRR. W 1932 roku podpisano polsko-radziecki układ o nieagresji, który miał gwarantować stabilność stosunków i neutralność w wypadku konfliktu z Niemcami. 

Jednak to porozumienie nie przetrwało próby czasu. Już kilka lat później relacje polsko-radzieckie uległy pogorszeniu. Powodem była przede wszystkim sprzeczność interesów w kwestii mniejszości narodowych na wschodnich terenach Polski, zamieszkałych przez duże grupy Ukraińców i Białorusinów. Władze ZSRR oczekiwały wsparcia dla tych mniejszości i interesowały się ich losem, podczas gdy Polska dążyła do ich integracji i asymilacji.

Rosnące napięcia w tej kwestii sprawiły, że próba zbliżenia z ZSRR nie przyniosła oczekiwanych korzyści. Między państwami nie udało się zbudować zaufania, a kwestia mniejszości narodowych stała się źródłem podejrzeń i animozji. Pakt o nieagresji z lat 30. nie przetrwał próby czasu, a Polska pozostała bez jednoznacznego sojusznika.

Dlaczego Polska nie została ocalona?

Mimo starań Polski, wojna nie została uniknięta, a Polska stała się jednym z głównych teatrów działań wojennych. Dlaczego więc nie udało się ocalić Polski?

Brak determinacji aliantów zachodnich

Głównym czynnikiem, który przyczynił się do klęski Polski we wrześniu 1939 roku, był brak zdecydowanej postawy ze strony sojuszników, zwłaszcza mocarstw zachodnich, przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Francji. Pomimo obietnic udzielenia pomocy w przypadku agresji Niemiec na Polskę, alianci nie podjęli skutecznych działań w obronie Polski.

Chociaż Wielka Brytania i Francja formalnie zadeklarowały stawienie czoła agresji hitlerowskich Niemiec, to po agresji niemieckiej 1 września 1939 roku nie podjęły one natychmiastowych działań zbrojnych przeciwko Niemcom. Przez kilka następnych tygodni nie zdecydowały się na aktywne udzielenie pomocy Polsce. Dopiero 3 września wypowiedziały one wojnę Niemcom, lecz w praktyce ograniczyły się do “dziwnej wojny” bez prowadzenia realnych działań zbrojnych.

Brak zdecydowanej reakcji Zachodu odegrał decydującą rolę w klęsce Polski we wrześniu 1939 roku. Sojusznicy pozostawili Polskę samą w obliczu agresji niemieckiej, nie wypełniając swoich zobowiązań sojuszniczych.